Khmer Vietnamese English Spanish French German
Listen to this story (English).
De gevarieerde mix van etnische groepen in Cambodja heeft bijgedragen aan de vormgeving en ontwikkeling van het rijke architecturale, religieuze en culinaire landschap van het land. Terwijl de Khmer de meest bevolkte, hoogland etnische groepen zijn en recentelijk Chinese, Cham en Vietnamese migranten wijzen op de historische regionale aantrekkingskracht van Cambodja. (De Cham zijn de Cambodjaanse islam etnische minderheid, die ook door de ECCC als slachtoffers van de genocide door de Rode Khmer worden beschouwd.)
Modern Cambodja is een product van een wereldrijk. Op zijn hoogtepunt in de 12de eeuw besloeg het Angkor koningsrijk naar schatting 1 miljoen vierkante kilometer, en de hoofdstad Angkor Wat was de meest bevolkte stad ter wereld. Historische monumenten van het Angkor-tijdperk kunnen tegenwoordig zo ver als de grens tussen Myanmar en Thailand, door zuidelijk Vietnam en in Laos gevonden worden.
De val van Angkor, samen met de uitbreiding van Thailand en Vietnam zorgde voor een krimp van het gebied en liep uit tot de benoeming van Cambodja als Frans protectoraat in 1863 als deel van diens bezit in Indochina. Grote aantallen Vietnamese ambtenaren en bureaucraten werden naar Cambodja gehaald om met de Frans koloniale zaken te helpen en veel bleven na de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1953.
In 1969 waren er naar schatting 400.000 Vietnamezen in Cambodja onder de 7 miljoen sterke bevolking. Anti-Vietnamees geweld in 1970, het jaar dan generaal Lon Nol de macht greep, zorgde voor 4.000 doden en de verbanning van 200.000 Vietnamese families.
De overwinning van de Rode Khmer op Lon Nol’s regering in 1975 verergerde de situatie voor Vietnamezen in Cambodja. Ondanks dat de Rode Khmer veel van zijn eerste training en materiële ondersteuning van de communisten in Vietnam kreeg, leidde langlopende haat en wantrouwen al snel tot de verbanning van alle, en dood van vele, Vietnamese inwoners van Cambodja.
In de langverwachte climax van het tweede deel van de rechtszaak in 2018 werden de overlevende senior Rode Khmer leiders Khieu Samphan en Nuon Chea door de Buitengewone Kamers van de Cambodjaanse Rechtbanken (ECCC) schuldig bevonden (in afwachting van beroep) aan genocide, misdaden tegen de mensheid en ernstige schendingen van het Verdrag van Genève uit 1949.
Shorn loopt door de maisvelden achter haar huis die naar de begraafplaats van haar familieleden leiden. (Pak Nam, Cambodia, 9 februari 2019)
“In elk geval werden Vietnamezen het doelwit, niet als individu, maar gebaseerd op hun lidmaatschap van de groep en vermeende etniciteit. Dit gebeurde onder het overkoepelende [Rode Khmer] beleid om de Vietnamezen, waaronder burgers, als groep aan te vallen. Tot het einde van 1976 waren de Vietnamezen het doelwit van uitzetting en, vanaf april 177, vernietiging,” volgens het Samenvattend Oordeel van de Kamer.
“Het kwaadaardige Yuon ras zal van de aarde geveegd worden. En wij Kampucheanen [Cambodjanen] zullen een gelukkig volk zijn.” – Pol Pot
“En nu, wat is er met de Yuon? Er zijn geen Yuon op Kampucheaans territorium. Er waren ooit bijna 1.000.000 van hen. Nu is er geen enkel zaad van ze te vinden.” – Rode Khmer Revolutionary Flag tijdschrift, april 1978
De Rode Khmer werden begin 1979 afgezet tijdens een grootschalige interventie van het Vietnamese leger, geholpen door overlopers van de Rode Khmer, waaronder de huidige Cambodjaanse premier, Hun Sen, en andere leidende politieke figuren. Tussen 1975 en januari 1979 nam de bevolking van Cambodja met naar schatting 2 miljoen mensen af; de 20.000 vermoorde Vietnamezen voegden zich bij meer dan 1 miljoen Khmers, Cham en leden van andere etnische groepen die onder de Rode Khmer omkwamen door honger, overwerking en gebrek aan medische zorg.
Jaren van grensoverschrijdende invallen door de troepen van de Rode Khmer tijdens deze periode stelden het geduld van het nu verenigde Vietnam zwaar op de proef, en de door Vietnamezen geleide troepen kregen snel controle over een groot deel van Cambodja nadat hun interventie was begonnen. Echter, verzetskernen van de Rode Khmer, vooral langs de Thaise grens waar ze westerse en Chinese steun ontvingen, bleven tot de dood van leider Pol Pot en de overgave van de overgebleven leiders van de Rode Khmer in 1998 actief.
De terugkeer van de relatieve normaliteit in Cambodja leidde, onder Vietnamese invloed, tot de terugkeer van veel van de Cambodjaans-Vietnamese families die in 1975 waren gevlucht en ook kwamen er veel nieuwe Vietnamese migranten. De VN, dat samen met een groot deel van de internationale gemeenschap de nieuwe regering in Cambodja niet erkende en in plaats daarvan de mix van royalistische, nationalistische en Rode Khmer groepen langs de Thaise grens ondersteunde, merkte tijdens een Algemene Vergadering in 1983 op dat het “[zich ernstig zorgen maakt over gerapporteerde demografische veranderingen die door buitenlandse bezettingstroepen in [Cambodja] worden opgelegd. ”
In de aanloop naar de door de VN gesteunde nationale verkiezingen in 1993 die volgden op de terugtrekking van de Vietnamese troepen in 1990, richtten de eenheden van de Rode Khmer zich op Cambodjaans-Vietnamese gemeenschappen in Cambodja, waardoor gezinnen gedwongen werden weer te vluchten, ditmaal dichter bij de grens. Tussen 1992 en 1993 constateerde Amnesty International de dood van zo’n 130 Cambodjaans-Vietnamezen in Cambodja, en verwondingen aan nog eens 75, plus een onbepaald aantal vermisten, vermoedelijk vermoord.
Hun rapport benadrukte de haat en achterdocht onder het Rode Khmer-leiderschap jegens de Vietnamezen in Cambodja en citeerde generaal Nuon Bunno in 1992: “Omdat de yuon […] agressor-troepen nog steeds bezig zijn met hun agressie en bezetting van Cambodja, terwijl yuon-immigranten land en boerderijen van de Cambodjaanse bevolking blijven plunderen, waardoor het Cambodjaanse volk acuut wordt tegengewerkt.”
1.Huizen in Pak Nam. (Pak Nam, Cambodja, 9 februari 2019)
2.Cambodjaans-Vietnamese inwoners in Pak Nam. (Pak Nam, Cambodja, 9 februari 2019)
3.Huizen in Pak Nam lijken meer op de Vietnamese stijl dan de Cambodjaanse. (Pak Nam, Cambodja, 9 februari 2019)
‘Yuon’ is het traditionele Khmer-woord voor Vietnam en Vietnamees, maar het heeft de laatste jaren een denigrerende en agressieve associatie gekregen en wordt niet gewaardeerd in de Cambodjaans-Vietnamese gemeenschap. Toonaangevende hedendaagse Cambodjaanse oppositiefiguren, waaronder partijleiders van de inmiddels verboden Cambodia National Rescue Party (CNRP) zoals Sam Rainsy (die in zelfopgelegde ballingschap in Frankrijk woont na een aantal politiek gemotiveerde beschuldigingen tegen hem, en die een uitgesproken criticus van de regering is gebleven), hebben het gebruik van het woord verdedigd, omdat ze proberen de regering van Hun Sen – gestationeerd toen Vietnamese troepen Cambodja controleerden – af te beelden als marionetten van Hanoi, en Vietnamese inwoners in Cambodja als een vijfde colonne.
Wat de academische argumenten en historische redenen voor het gebruik ervan ook zijn, de Vietnamese gemeenschap in Cambodja keurt het woord af, en bewoners van Pak Nam waren zichtbaar geërgerd toen ze ernaar werden gevraagd.
“Het is niet makkelijk om het woord ‘yuon’ te horen. Ik vind het aanstootgevend. [Pratend] met vrienden zou niemand het over elkaar zeggen, we zeggen liever ‘Viet’. Maar gelukkig horen we ‘yuon’ steeds minder,” legt Tho uit.
De huidige dorpsbewoners rapporteerden ook vreedzame relaties met hun Khmer en Cham buren. Veel van de anti-Vietnamese retoriek wordt inderdaad geregisseerd vanuit gebieden die verder van de grens liggen, waar de interacties tussen Vietnamezen en Khmer vaak beperkt zijn, legde Raymond Hyma, regionaal adviseur voor Cambodjaanse mensenrechten-NGO, Women Peace Makers, uit.
“We kunnen veel leren van gemeenschappen die daadwerkelijk geïntegreerd samenleven en worden blootgesteld aan [hun die we zien als] anderen, of als ‘de ander’ in onze eigen context,” zei hij.
“Ons luisterwerk in de gemeenschappen aan de Cambodja-Vietnamgrens spreekt veel van onze vooroordelen uit het verre Phnom Penh tegen, waar mensen de grens als een verdelend probleem en conflictgebied zien. Hoewel we ook zeker over negatieve sentimenten horen onder verschillende etnische groepen, vinden we veel meer voorbeelden van integratie en verwantschap in de alledaagse levens van Khmer, inheemse, etnisch Vietnamese, Cham moslim en andere gemeenschappen die naast elkaar leven,” verteld Hyma. Er zijn ongeveer 15 verschillende etnische groepen in Cambodja.
Cambodjaanse nationale weg 21B, na de Cambodjaanse grensovergang. (Pak Nam, Cambodja, 9 februari 2019)
Van en zijn vrouw Lai leven sinds 1982 in Pak Nam. Beide zijn Cambodjaans-Vietnamees en spreken met trots over het opgroeien in Cambodja.
“De Rode Khmer zette ons Cambodja uit in 1975 en we leefden in de Tay Ninh provincie, net over de grens [in Vietnam]. In 1982 trouwden we en verhuisden terug naar Cambodja, naar Kamphng Thom, daarna hierheen,” legt Lai uit terwijl ze naar de velden van haar familie kijkt vanaf de overdekte veranda van haar kleurrijk gedecoreerde huis. Ze is geboren in een drijvend dorp op het Tonle Sap meer en bracht een groot deel van haar jeugd op het water door.
“We zullen het staatsburgerschap aanvragen en de juiste papieren invullen, wanneer we dat [over vijf jaar] mogen. Ik wil een officiële nationaliteit hebben,” zegt ze met een trotse glimlach.
Haar man is al even vastberaden in Cambodja te leven: “Dit is waar we zijn geboren. Het is waar we vandaan komen. Ik ben Cambodjaans. Ook zonder de papieren voel ik me Cambodjaans.”
—
Article by Anrike Visser.
Editing by Mike Tatarski.
Illustrations by Imad Gebrayel.
Global Ground is investigative, independent journalism. We’re ad-free and don’t sell your personal data, so we mainly depend on donations to survive.
If you like our stories or think press freedom is important, please donate. Press freedom in Asia is under threat, so any support is appreciated.
Thanks in advance,
The Global Ground Team
You must be logged in to post a comment.